PEĆINE ISTOČNE SRBIJE
Kroz istočni deo uže Srbije prostire se Istočna zona mlađih venačnih planina. Ovaj prostor naše zemlje je deo Planinsko – kotlinske oblasti koji je predstavljen Karpatsko – balkanskim planinama. Planinsko – kotlinska Istočna Srbija se prostire između Đerdapa, granice prema Bugarskoj, razvođa prema slivu Vlasine i dolinama Velike i Južne Morave, Mlave i Peka (bez Stiga i Braničeva).
U planinama ove regije krečnjačke stene zauzimaju veliko prostranstvo. Zbog toga je ovo predeo sa izraženim svim oblicima kraške erozije. Kraški reljef istočne Srbije se odlikuje velikim brojem pećina i jama. Možemo da kažemo da je u ovoj regiji i najveća koncentracija pećina u Srbiji.
Pećine i jame su speleološki spomenici prirode. Najpoznatije turistički uređene pećine su: Resavska, Zlotske pećine, Rajkova, Potpećka, Bogovinska i Stopića pećina. Dakle, većina se nalazi u istočnoj Srbiji.
Resavska pećina
Resavska pećina se nalaz na području Gornje Resave, 20 km od Despotovca. Smeštena je u krečnjačkom brdu “Babina glava” na obodu kraškog polja “Divljakovac” i na nadmorskoj visini od 485 m. Otkrivena 1962. godine, iako su za nju i ranije znali čobani koji su se u pećinu sklanjali sa ovcama da bi se zaštitili od nevremena. Za posetioce je otvorena 1972. godine. Pećina je duga 4,5 km, detaljno je istraženo 2.830 m, a za posetioce je uređeno oko 800 m. Temperatura u Resavskoj pećini je konstantna tokom cele godine i iznosi +7°C, dok vlažnost vazduha varira od 80-100%.
Jedna je od najstarijih pećina u našoj zemlji, jer je stara 80 miliona godina, a stariji nakit se procenjuje na oko 45 miliona godina. Njeno stvaranje je počelo pre velikog ledenog doba hemijskim i mehaničkim radom reke ponornice u krečnjačkoj geološkoj podlozi.
Unutrašnjost pećine obiluje brojnim i raznovrsnim dvoranama , kanalima, galerijama, stubovima, stalaktitima, stalagmitima, draperijama i okamenjenim vodopadima. Pećinski nakit prisutan je već na samom ulazu. Nakit je nastao rastvaranjem kalcijum karbonata, a boja zavisi od minerala kroz koji je prošla voda. Pojavljuje se u tri boje, crvenoj (od oksida gvožđa), beloj (od kristalnog kalcijuma) i žutoj (od primesa gline).
Prilikom prolaska kroz pećinu posetioci se kreću spiralnom betonskom stazom, pravac obilaska je u jednom smeru, odnosno povratak nije istom stazom. Staza prolazi kroz različite dvorane na dva nivoa (gornja i donja galerija). Najniža tačka do koje dolaze posetioci nalazi se na 405 m nadmorske visine.
U gornjoj galeriji obilaze se četiri dvorane. Prva je “Dvorana sraslih stubova ili kolonada”, koja je ime dobila po stubovima koji su srasli od poda do tavanice, a sastoje se od kalcita žućkaste boje. U drugoj, “Dvorani košnica”, tavanica je prekrivena stalaktitima koji se još uvek formiraju. Drugu i treću dvoranu spaja kanal crvenih breča koga u našoj zemlji ima samo u Resavskoj pećini. Kanjonski kanal je najsuvlji deo pećine i ne sadrži pećinski nakit. Po sredini kanala nalazi se ponor “Slepi tunel”, dug 25 m, koji je ispitan, ali nije uređen za razgledanje. Kanjonskim kanalom stiže se do treće dvorane – “Predvorja istorije”. Ime je dobila po tome što je u njoj nađen alat (kamena sekira, vrhovi kopalja), lobanja polarne lisice i ognjište praistorijskog čoveka. Kraćim tunelima, koji su naknadno probijeni, dolazi se do “Staze okamenjenih vodopada”, sa “Orguljama”. Dvorana je veoma akustična, a mogu se videti dva kristalno bela kipa, “Baba” i “Deda”. Dužim veštačkim tunelom dolazimo do četvrte – “Kristalne dvorane”, u kojoj se nalazi pećinski nakit poznatiji kao “Obešena ovca” i “Stopalo slona”. Udubljenje u zidu pećine nastalo spajanjem stalaktita i stalagmite zove se “Zvono” ili “Kavez”.
Resavska pećina pripada grupi prirodnih dobara od izuzetnog značaja, odnosno nacionalnog ranga. Uredbom Vlade Republike Srbije ona je dobila status zaštićenog spomenika prirode, uključujući i neposrednu okolinu površine 11 hektara.
Zlotske pećine
Istočna podgorina Kučaja, naročito okolina sela Zlot, veoma je bogata speleološkim lolalitetima. Po nekim izvorima u toj oblasti je do sada registrovano 222 pećine. Približno je polovina od njih istražena, a ističu se pećine Lazareva, Vodena, Mandina, Vernjikica i Hajdučica. Speleolška istraživanja su počela šezdesetih godina prošlog veka i to provenstveno zaslugom dr Radenka Lazarevića, geografa i speleologa.
Hajdučica je dugačka 723 m i bogata je nakitom, Mandina pećina je dugačka 410 m i sadrži obilje stalaktita i stalagmita. Vodena pećina je dužine 180 m, a Stojkova ledenica sadrži horinzontalne i vertikalne delove kanala. Sve one za sada su dostupne samo speleolozima. Za turističke posete uređene su Lazareva pećina i Vernjikica.
Lazareva pećina
Lazareva pećina je poznata i kao Zlotska pećina. Od Zlota je udaljena 3 km, od Brestovačke Banje 14 km i od Bora 21 km. Ulaz u pećinu se nalazi na na levoj obali Lazareve reke, na nadmorskoj visini od 291 m.
Za vreme svoje vladavine Turci su biili zazidali ulaz, kako bi sprečili skrivanje hajduka i zbegova. Prve arheološke podatke o pećini dao je Feliks Hofman 1882. godine, a sedam godina kasnije i Jovan Cvijić. Od 1953. godine turističkim uređenjem pećine bavio se Radenko Lazarević.
Ubraja se u grupu izvorskih speloloških objekata, ima dva kanala koja je napravila reka, o dkojih je jedan kraći, aktivan, a drguhi svu, fosilan. Ukupna dužina ispitanih kanala je 1.592 m. Od toga na “Glavni kanal” sa “Ulaznom dvoranom” otpada 623 m. Dužina suvih kanala i dvorana je 1.225 m, a periodično plavljenih 367 m.
U pećini se može pronaći 24 vrste slepih miševa od 27 koliko ih ima u Evropi. Mnogi se povlače duboko u hodnike da bi izbegli susret sa posetiocima. Interesantni su i okamenjeni ostaci – kosti praistorijskih lavova i medveda koji su naseljavali ove prostore današnje Srbije.
Za posetioce je uređeno oko polovine istraženih kanala. Za turiste je zanimljiva “Ulazna dvorana”, kao prvi susret sa neobičnim svetom podzemne tišine i večnog mraka. “Glavni kanal” je poprečnog preseka, na nekim mestima je širok 10 m, a visok 18 m. Pećinskim nakitom su bogate “Koncertna dvorana” i “Dvorana slepih miševa”. Stalaktiti i stalagmiti, pećinski stubovi, draperije, bigrene i kalcitne kadice svih oblika i veličina zapažaju se svuda unaokolo, čineći prostor lepim i romantičnim. Najlepši i najveći primerci pećinskog nakita imaju i svoja imena: “Stogovi”, “Fontana”, “Plast”, “Bizon”, “Carska loža”, “Dirigent”, “Orkestar”, “Slapovi”, “Kula kneza Lazara” i dr.
Vernjikica
Vernjikica se nalazi 1,5 km od Lazareve pećine, u kanjonu Lazareve reke, na nadmorskoj visini od 454 m. Povezana je sa Lazarevom pećinom uređenom pešačkom stazom. Naziv pećine potiče od vlaške reči var, što znači krečnjak.
Prva istraživanja Vernjikice datiraju iz 1960. godine, a prilazna pešačka staza je uređena 1976. godine, kada je i završen projekat turističkog uređenja pećine.
Vernjikica je suva pećina, nastala u suvim krečnjacima, što je od značaja za izgled pećinskog nakita. Sastoji se iz više dvorana i suženja. Ukupna dužina kanala i dvorana je 1.015 m, ukupna površina je 13.000 m i praktično je cela uređena za posetioce. Od ulaza u pećinu smenjuju se dvorane “Prijemna”, “Kaskadna”, “Vilingrad”, “Ponor”, “Koloseum”, “Mramorje”, “Sala oružja”, “Mermerna” i “Siparska”, a sve su dostupne turistima. Prava znamenitost ove pećine je dvorana “Koloseum”, jedna od najvećih i najviših dvorana u pećinama Srbije. Ima oblik kruga, prečnika je 60 m i visine 59 m. Dvorana “Vilingrad” ima najlepši nakit, a speleolozi su najinteresantnijim oblicima dali slikovita imena: “Pećinski čovek”, “Baba”, “Obelisk”, “Košnica” i dr.
Za Vernjikicu je karakterističan veliki broj stalaktita i stalagmita neobičnih oblika i boja. Masivni stub crvene boje na ulazu u “Vilingrad” visok je 8 m, a u dvorani” Koloseum” ističe se stalagmit “Kolos”, visine 11,5 m, koji predstavlja zaštitni znak Vernjikice. Po neobičnosti oblika ističe se stalagmitska grupa “Godzila”, visoka 10 m. Postoji i pećinski nakit koralne strukture. U “Mermernoj dvorani” nakit je izgrađen od kristalastog kalcita. Pažnju posetilaca privlače osvetljeni stalagmiti “Venera” i “Srebrna jela”. “Sala oružja” je dobila ime po stalaktitima koji su u obliku kopalja, strela, bodeža i mačeva. Pećina Vernjikica je zajedno sa Lazarevom pećinom i kanjonom Lazareve reke zaštićena Zakonom.
Bogovinska pećina
Nalazi se nedaleko od sela Bogovina, koje je smešteno pored puta Boljevac-Zaječar.Bogovinska pećina je najduža pećina u Srbiji (dužina istraženih kanala je preko 7,5 km) i svakako je jedna od najlepših u Srbiji. U prvih 300 m u pećini postoje delimično uređene staze. Bogovinska pećina je zaštićena Zakonom kao spomenik prirode.
Ulaz u pećinu nalazi se na 360 m nadmorske visine. Jedna je od najdužih pećina u Srbiji (istraženo je oko 6 km). Veliki deo kanala Bogovinske pećine reprezentativni su primeri erozivnih kanala. Donja sprat, Ponorski kanal, ima stalni tok. Gornji deo, Visoki kanal je suv. Sredina, Glavni kanal, koji čini najveći deo pećine, povremeno je hidrološki aktivan. Razlog tome je činjenica da kroz pećinu teče povremeni tok koji ističe na ulazu. To pećini daje karaket rečne izvorske pećine, odnosno pećina predstavlja povremeno vrelo.Dublji delovi pećine obiluju pećinskim nakitom.
U Bogovinskoj pećini živi veoma interesantna fauna. Po značaju se izdvaja pseudoškorpija i kopneni endemski račić.
Ceremošnja
Pećina Ceremošnja se nalazi u podnožju Homoljskih planina i u ataru sela Ceremošnja, po kome je dobila ime. Udaljena je 150 km od Beograda, odnosno 15 km od Kučeva i magistralnog puta Beograd-Kladovo. U 19. veku u pećini su se krili hajduci i zbegovi od Turaka. Pećina je ranije bila poznata kao Jovanova pećina, po Jovanu Grujiću, simpatizeru partizanskog pokreta, na čijem se imanju nalazio ulaz u pećinu. “Jovanova kuća” je pretvorena u muzej i predstavlja jedan od glavnih sadržaja Etno-parka.
Sve do 1977. godine, kada je prosečen put do pećine, Ceremošnja je bila gotovo nepristupačna i dostupna samo speleolozima. Za posete je zvanično otovrena 1980. godine. Istraženo je 775 m pećinskih kanala, od čega je za turiste pristupačno 431 m. Ulaz u pećinu se nalazi na kraju doline Strugarskog potoka i u podnožju krečnjačke litice visoke 12 m, na nadmorskoj visini od 532 m. Strugarski potok i danas ponire u pećini, periodično i tada donosi velike količine vučenog i suspendovanog nanosa koji ugrožava turističko uređenje i korišćenje pećine. Od 2007. je zaštićeni spomenik prirode.
Po bogatstvu nakita, pećina Ceremošnja je jedna od najlepših pećina u Srbiji. Poznata je po velikim dvoranama koje krasi raznovrsan pećinski nakit – stalaktiti, stalagmiti pećinski stubovi, draperije, okamenjeni vodopadi, galerije itd.
S obzirom da je pećina Ceremošnja pećina ponorskog tipa i da je otvorena, ona trpi spoljašnje uticaje. U zimskom periodu temperatura je 60C, a relativna vlažnost vazduha se kreće od 72 do 78%. U Ceremošnji nema strujanja vazduha.
U morfospeleološkom pogledu u pećini Ceremošnja izdvajaju se 5 prirodnih celina:
Ulazni kanal je dugačak 87 m i obuhvata deo od ulaza u pećinu do dvorane Arena. Siromašan je nakitom.
Arena je najveća i najatraktivnija dvorana u Ceremošnji. Dvorana je nepravilno kružnog obima i veoma podseća na amfiteatre starog Rima, zbog čega je i dobila ime. Ukupna dužina sistema Arene iznosi 105 m. Širina Arene kreće se od 40 do 50 m, a visina od 20 do 24 m. Pećinski nakit u Areni je vrhunskog kvaliteta. Posebno se izdvajaju monumentalni oblici:
- “Na večnoj straži” – dinamičan pećinski stub, koji je i amblem Ceremošnje
- “Vodopad” – masivni kalcitni kaskadni stub, visok preko 10 m
- “Lepa Vlajna” – lepršavi snežno beli stub od kristalnog iskričavog belog kalcita koji simbolizuje ženu ovog podneblja.
U blizini je i stalagmit “Mladoženja”, i čudno srasla dva pećinska stuba “Drugovi”.
U Ponorsku dvoranu se ulazi iz Arene kroz otvor u visokom pregradnom draperijskom zidu. Otvor je nazvan “Dveri”, jer podseća na oltarske dveri. Ponorska dvorana je dobila ime po levkastom ponoru koji se u njoj nalazi. Dužina sistema Ponorske dvorane iznosi 99 m. Dvorana je dugačka 36 m, a široka 18 m. U mnoštvu nakita, kao raritet izdvaja se “Raspukla sfera”, ogromna polulopta od trakastog bigra, različito obojenog, ispucala i sa odvojenim sfernim komadima. Poluprečnik ove lopte kreće se od 3,5 do 4 m.
U Andezitsku dvoranu se ulazi iz Arene širokim hodnikom. Ime je dobila po andezitu, koji je u osnovi čitave dvorane. Dvorana je eliptičnog oblika, dugačka 60 m a široka 15-20 m. Ukupna dužina njenog sistema je 76 m. Od nekoliko atraktivnih grupa nakita, posebno se izdvajaju “Krajputaši” – grupa neobičnih stalagmita. Posebno je privlačan snežno beli tavanični nakit.
Južni kanal je poslednji deo Ceremošnje, na čijem je kraju i izlaz iz pećine. On počinje na mestu kod “Lepe Vlajne” u Areni. Južni kanal je dugačak 107,7 m, a sa kratkim slepim kanalima 172 m. Siromašan je nakitom, ali postoji izvestan broj interesantnih oblika. Na južni kanal se nastavljaju dva dugačka nešto uža istočna kanala. Na kraju prvog od ova dva kanala je i izlazni otvor iz pećine.
Turistička staza u Ceremošnji je jednosmerna, kružna, što pruža najpovoljnije uslove za turističko korišćenje pećine.
U pećini su pronađeni ostaci pećinskog medveda koji je živeo pre oko 100.000 godina.
U pećinu uvire Strugarski potok, koji se posle kilometra podzemnog toka ponovo javlja kao jako vrelo iz obližnje Bigar pećine. Pretpostavlja se da je između ove dve pećine pećinski sistem koji može biti dugačak nekoliko kilometara. Ovde se misli na stariji sistem pećinskih kanala koji je u prošlosti izlazio izlazio ispod kraškog obluka na oko 20-30 metara iznad Bigar pećine, a ne na današnji, mlađi rečni horizont kojim teče Strugarski potok. Uostalom, zna se da je na ovom mestu u prošlosti postojao pećinski ulaz koga su seljaci zatrpali.
U blizini pećine se nalazi Botanički park-arboretum, u kome su prisutne biljne vrste koje nastanjuju Karpatsko-balkansko područje naše zemlje i Etno-park u kome posetioci mogu da se upoznaju sa zanimanjima, običajima i predmetima materijalne kulture stanovnika Homolja.
Dubočka pećina
Od prirodnih retkosti kraškog porekla u istočnoj Srbiji treba istaći Dubočku pećinu, Kučevsku ili Zvišku potajnicu i vodopad Sige. Dubočka pećina se nalazi na severnoj strani Kučevske kotline. Dugačka je 1.968 m i ima dva ulaza. Posebno je impresivan ulaz koji je visok i širok po 20 m. Glavni pećinski kanal je siromašan nakitom, ali se odlikuje zanimljivim erozivnim oblicima, dok su sporedni kanali bogatiji nakitom. Kroz pećinu protiče ponorska reka, koja u vlažnom periodu sprečava dublji prolaz u pećinu. Kučevska potajnica se nalazi na ulazu u Kaonsku klisuru, sa desne strane Peka. Predstavlja veliku prirodnu retkost-izvor koji povremeno daje vodu, a povremeno presušuje, što se dešava sa velikom pravilnošću. Vodopad Sige se nalazi neposredno ispod izvora reke Sige, glavnog izvorišnog kraka Ceremošnje, leve pritoke Peka.
Dubočka pećina smeštena je na severu Zviške kotline, u podnožju Zviških planina. Nalazi se u ataru sela Duboka, po kome je i dobila ime, 20 km od Kučeva, u blizini puta Duboka – Radenka, 8 km od magistralnog puta Kučevo – Majdanpek.
Dubočka pećina je sa svojih 2275 m, jedna od najdužih pećina u Srbiji. Iako pećina još uvek nije kompletno uređena za turističke posete, prilaz do nje je lako dostupan. Posebno je impresivan ulaz, širok 30 m i visok 25 m. Glavni pećinski kanal u svom početnom delu, gigantskih je razmera, širok do 40 m i visok do 31 m. Prohodan je u dužini od 132 m, dokle dopire i dnevno svetlo, ali je siromašan nakitom. Pećinski nakit se nalazi u udaljenim kanalima, do kojih se može doći samo uz adekvatnu speleološku opremu.
Dubočka pećina je rečna, tunelska pećina kroz koju periodično protiče Ponorska reka. U kratkoj, živopisnoj klisuri u podnožju pećine, može se videti nekoliko neobično lepih malih vodopada.
Speleosistem Dubočke pećine sastoji se od tri celine: Glavni kanal, Glinoviti kanal i Rusaljkin kanal. Ukupna dužina Glavnog kanala je 1010 m, Glinovitog kanala 480 m, a dužina Rusaljkinog kanala iznosi 580 m, što ukupno iznosi 1870 m. Sa sporednim kanalima dugačkim 405 m, ukupna dužina pećinskog sistema Dubočke pećine iznosi 2275 m.
Glavni kanal ima 4 dela. Prvi deo je dugačak 132 m, širok do 40 m i visok do 31 m. Ovo je dvorana u obliku džinovskog hangara. Zidovi i tavanica su stenoviti, mestimično sa salivima i bigrenim oblogama, a dno dvorane je kamenito. Ulazna dvorana ima dnevno svetlo. U drugom delu, Glavni kanal je dugačak 458 m, a sa sporednim kanalima 516 m. Ovde je tavanica bogatija nakitom i to stalagmitima. Vir unutar glavnog kanala nazvan je Biljanin vir. Treći deo dugačak je 265 m. U ovom delu ima malo pećinskog nakita. Pažnju privlači “Baldahin”, neobičan saliv u obliku nadstrešnice. Dužina četvrtog dela Glavnog kanala je 155 m, a sa sporednim kanalima, 172 m. Osim kratkih stalaktita ovaj deo Glavnog kanala nema pećinski nakit
Glinoviti kanal obuhvata najstariju fazu u razvoju speleosistema Dubočke pećine. U ovom kanalu razlikuju se 4 celine:
1. Glinoviti kanal do Bunara dugačak je 430 m, od čega na sporedne kanale otpada 100 m. Tavanica i zidovi su obloženi belim kalcitom, stalagmitima i stalaktitima. Pećinski pod je glinovit. Pažnju posebno privlači “Carski presto”, bela kalcitna draperija koja na jednom mestu potpuno pregrađuje kanal.
2. Stalagmitski kanal je dugačak 80 m, a sa sporednim kanalom 90 m. Karakterističan je po mnogobrojnim stalagmitma po kome je kanal i dobio ime. Interesantno je da svi stalagmiti imaju istu debljinu od 10 cm, od podloge pa do vrha.
3. Dvorana “Paklena gora” je dugačka 33 m, široka 11 m i visoka 20 m. Završava se omanjim otvorom prepunim belih kristalnih stubova, stalaktita i stalagmita, koji je zbog svoje lepote nazvan “Carske dveri”. Ovaj otvor predstavlja ulaz u dvoranu “Carska riznica”.
4. Dvorana “Carska riznica” dugačka je 37 m, široka do 22 m i visoka 10 m. Ovo je najlepši deo Dubočke pećine. Dvorana je krcata raznovrsnim pećinskim nakitom od snežno-belog iskričavog kalcita, sa tavanicom načičkanom sa hiljadama stalaktita.
Rusaljkin kanal je dugačak 380 m, a sa sporednim kanalima 472 m. Predstavlja drugu, mlađu fazu speleosistema Dubočke pećine. Ovaj kanal je vrlo uzan i nizak, a njegova širina iznosi 2-3 m. Na jednom mestu, po sredini kanala nalazi se zid od spojenih belih stalaktita i stalagmita ispred koga je postolje visine 1 m na kojem se nalazi figura, koja liči na lice žene sa smeđom kosom. Figura je nazvana Rusaljka, po ženama – Rusaljkama, koje su deo jednog čudnog, mitskog običaja po kojem je selo Duboka nadaleko poznato. Dubočka pećina je bila stanište neolitskog čoveka. U pećini su pronađene kosti pećinskog medveda, zubi dinoterijuma, koštane igle i druga ljudska oruđa.
Ravništarka
Pećina Ravništarka se nalazi u neposrednoj blizini pećine Ceremošnja, u ataru sela Ravnište. Za turističke posete je potpuno uređena 2007. kada je i proglašena za spomenik prirode. Do pećine se stiže asfaltnim putem za Ceremošnju, s tim što se na 9. kilometru od Kučeva skreće prema selu Ravnište i putuje još 3 kilometra.
Ravništarka spada u red velikih pećina u Srbije. Glavni pećinski kanal je dugačak 501,5 m, dok je ukupna dužina svih pećinskih kanala 589 m. Dužina turističke staze kroz pećinu iznosi 560 m. Kroz Ravništarku protiče potok Ponorac, koji izvire 2 km uzvodno u manjoj, Bisinoj pećini.
Ravništarka je otkrivena 1980. Meštani Ravništa su znali da pećina postoji, ali su poznavali samo ulazni deo (60-80 m). Nekoliko odvažnih seoskih mladića prešli su pećinu od početka do kraja, a speleolozi su kasnije samo krenuli njihovim tragom.
Pećinski nakit Ravništarke je po lepoti ravan onom u Ceremošnji. Za razliku od Ceremošnje, koja je u suštini skup nekoliko velikih dvorana, Ravništarka ima samo jednu pećinsku dvoranu – “Crni dvorac“. Pečat Ravništarki daje njen glavni kanal, koji liči na gigantski tunel, bogato ukrašen najraznovrsnijim pećinskim nakitom. Od figura, posebno se izdvajaju “Šarac kraljevića Marka”, “Glavonje” i “Lepa Ravništarka”, koja je ujedno i amblem pećine.
Kao rečna pećina, Ravništarka je siromašna podnim nakitom, ali zato vrlo bogata tavaničnim i zidnim nakitom. Ulaz u pećinu se nalazi na nadmorskoj visini od 406,6 m. U pećini je temperatura 8-100C.
U morfospeleološkom pogledu, u Ravništarki je izdvojeno 9 celina:
1. Savin kanal počinje od ulaza u pećinu, dugačak je 88 m i siromašan je pećinskim nakitom.
2. Omladinski kanal je dugačak 72,5 m, a od pećinskog nakita posebno se izdvajaju: “Rudonja” – masivna bigrena polulopta, “Odžaklija” – prostran saliv koji liči na otvoreno ognjište u starim kućama, “Šlingeraj” – bogato nabrani salivi, nalik na sitne zavesice.
3. Labudovo jezero, dužine 126,5 m, dobilo je ime po malom jezeru i figuri na njemu, koja liči na labuda. Posebno lepa je kolona stubova, nazvana “Vile jezerkinje”. Lepotom se izdvaja i “Harfa” – sklop draperija i stalagmita, koji podseće na ovaj instrument, “Đavo” – masivni stalagmit, rđaste boje s rogom na glave, a posebno se izdvaja amblem pećine, “Lepa Ravništarka” – vanredno oblikovan sistem zidnih ukrasa od belog kristalnog kalcita.
4. Beli dvorac je dugačak 37 m, a sa sporednim kanalom 44 m. Dobio je ime jer neodoljivo podseća na građevine iz bajke. Snežnobela tavanica sa koje visi šuma masivnih stalaktita, od kojih mnogi prelaze dužinu od 6 m, ostavlja vrlo snažan utisak. Posebno je lep “Snežanin balkon” – snežnobela školjka koja počinje na visini od 3,5 m. U drugom delu Belog dvorca nalazi se “Šarac kraljevića Marka” – velika figura konja koji lebi pod tavanicom.
5. Leopardov kanal je dugačak 16,5 m i nastavlja se na Beli dvorac. Ime je dobio po čudnim šarama na tavanici i zidovima, koje liče na leopardovo krzno. Ovde se nalazi Devičanski kladenac, interesantna morfološko-hidrografska pojava. U pitanju je izvor iz koga kroz uzanu pukotinu, pod pritiskom izbija voda vertikalno i šišti, rasprskavajući se o stenu iznad sebe.
6. Crni dvorac, koji je dugačak 43 m, predstavlja klasičnu pećinsku dvoranu prosečne širine oko 20 m i visine 12 m. Dobio je ime po crnim stenama, koje su na pojedinim pravcima prošarane belim kalcitnim oblicima. Dvorana deluje tajanstveno. Kao da je upravo ovde živela zla vila, koja je začarala Beli dvorac i lepog princa – njegovog gospodara. U Crnom dvorcu se nalazi jedna vrlo lepa kompozicija nazvana “Ikonostas” – snežnobeli nakit svih vrsta na crnoj podlozi. U dverima stoji “Iguman”. Ispod Ikonostasa vide se čudni oblici, koji su dobili naziv “Ptice”.
7. Izvorski kanal je dugačak 72 m. Pažnju privlače “Glavonje” – grupa stalagmita neobičnog oblika i “Bela kapija” – beli ukras na crnoj podlozi.
8. Mali beli dvorac je slepi kanal, dugačak 17 m, koji ima oblik manje dvorane. Posebna je lepa grupa stalagmita i stalaktita nazvana “Zbeg”.
9. Dušanove galerije su poslednja celina Ravništarke. Dobila je po Dušanu Nedeljkoviću, čoveku zaslužnom za izgradnju infrastrukture, koja je pećine Ceremošnja i Ravništarka približila posetiocima. Predstavlja stariji, suvi pećinski sistem koji se dodiruje sa glavnim pećinskim kanalom. Prvih 15 metara predstavlja jedinstven kanal, koji se zatim razdvaja na
Prekonoška pećina
Nalazi se nedaleko od Svrljiga, iznad sela Prekonoga, u blago nagnutoj kraškoj zaravni, na mestu zvanom, “šakrinina strana”.Pre nego što je devastirana bila je najstarija uređena pećina u Srbiji. Poznata je po tome što ju je istraživao poznati naučnik Jovan Cvijić, koji je u njoj našao paleolitske arheološke nalaze. Prekonoška pećina je zaštićena Zakonom kao spomenik prirode.
Nakit u ovoj pećini je lep i raznolikog je oblika. Stalaktiti su beli, žućkasti, crvenkasti, motkasti kao i grozdasti. Mahovinasti i grozdasti su slični koralima, dok su kalcitni salivi i zavese kristalaste strukture i različitih oblika, krtičnjaka ili košnica. Pretpostavlja se da je Prekonošku pećinu, pored medveda, kao stanište koristio i pećinski čovek, što je i utvrđeno po kamenom oružju i artefaktima koji su pronađeni. Prvih 50 metara pećine je prekopano od strane tragača za blagom. I dalje se može istraživati, kao i kompleks oko nje pa je interesantna za pećinarenje i sve aktivnosti vezane za podzemno istraživanje. Preporučuje se i zaljubljenicima u ekstremene sportove.
Cerjanska pećina
Prvi put Istraživana 1976. godine od strane Speleološkog odseka Planinarskog saveza Beograda, a pećina je svojevremeno bila najduža u Srbiji sa istraženom dužinom od 4240 m. Uzan ulaz je proširen miniranjem, a nanos u niskom ulaznom delu je iskopan. U julu 1996., tokom letnje istraživačke akcije pećina je ponovo izmerena, zajedno sa većinom novotkrivenih kanala.
Cerjanska pećina se nalazi blizu sela Cerje, 15 km od Niša. Ulaz u pećinu, na nadmorskoj visini od 515 m, predstavlja ponor rečice Provalije, koja ponovo izvire na Kravljanskom vrelu, 2800 m severozapadno, na nadmorskoj visini od 310 m. Na padinama brda iznad vrela se nalazi 123 m duboka “Jama iznad Kravljanskog vrela”, na nadmorskoj visini od 450 m. Cerjansku pećinu karakterišu male dimenzije ulaznog dela i velike dimenzije Glavnog kanala – visina uglavnom prelazi 20 m. Cerjanska pećina je mokra pećina. Leti, kada je korito Provalijske reke suvo, ima vode u jezercima u ulaznom delu. Tavanice nekih pećinskih kanala se sastoje od neobične mase, koja izgleda kao krečnjak koji se raspada. Mnogobrojna su mesta u pećini na kojima treba tražiti nove kanale – uglavnom u delu iza Salomne dvorane, i u visokim delovima Glavnog kanala.
Rajkova pećina
Rajkova pećina se nalazi se u istočnoj Srbiji, 2 km od Majdanpeka. Do pećine vodi asfaltni put pored obale reke Mali Pek i veštačkog jezera Veliki zaton. . Čitava okolina izvorišta malog Peka je bogata mešovitom šumom bukve, javora i hrasta i predstavlja jedinstveno prirodno i speleološko bogatstvo. Rajkova pećina je dobila ime po čuvenom Rajku Vojvodi, za koga se pretpostavlja da je živeo u 19. veku. On je, po predanju, danju bio mehandžija, noću je pljačkao turske karavane, a blago sakrivao u ovoj pećini.
Pećinu je prvi istražio geograf Jovan Cvijić 1894. godine, a istraživanje je nastavljeno tek sedamdesetih godina 20. veka, pod rukovodstvom dr Radenka Lazarevića Za turiste je otvorena 1975. godine.
Ulazni deo pećine iz pravca sela Rajkova bio je nastanjen još u praistoriji, o čemu svedoči kameni čekić koji se čuva u arheološkoj zbirci Muzeja u Majdanpeku. Rajkova pećina je protočna pećina, kroz koju protiče Rajkova reka. Nakon izlaska iz pećine ona se spaja sa Paskovom rekom, koja takođe ističe iz pećine i tako nastaje Mali Pek.
Po svojim speleološkim kaarkteristikiama i morfogenetskoj evoluciji, jedna je od najinteresantnijih pećina u našoj zemlji. Pećina se sastoji od ponorskog i izvorskog dela i u oba se razlikuju niži – hidrološki aktivni i viši – suvi horizont. Sa dužinom od 2.304 m do sada istraženih kanala najduža je pećina u Srbiji. Spajanjem rečnog i suvog kanala dobijena je kružna staza dužine 1.410 m, a turisti za sada obilaze delove rečnog i suvog horizonta dužine 633 m. Temperatura u pećini je + 8°C, relativna vlažnost vazduha je blizu 100%.
Rajkova pećina je bogata pećinskim nakitom različitih oblika, od snežno belog kristalnog kalcita, najkvalitetnijeg u Srbiji. Hodajući pećinskom stazom posetilac ima jedinstven doživljaj žuborenja bistre Rajkove reke koja odjekuje pećinskim prostorima “Ježeve dvorane”, sa hiljadama kalcitnih cevčica na stropu. Zatim sledi prelazak preko rumenih bigrenih kada, pored “Zimske bajke” sa “Belim medvedom” i ulazak u “Kristalnu šumu” u kojoj se nalazi “Treperavo jezerce”. Neke od najpoznatijih figura su i “Egipatska boginja”, “Puž” “, “Panj sa gljivama” i druge.
LITERATURA I IZVORI
- Dr Neven Krešić (1988), Karst i pećine Jugoslavija, Naučna knjiga, Beograd
- Dr Dragan P. Rodić (1987), Geografija Jugoslavije I, Naučna knjiga, Beograd
